Η Ελλάδα αποτελεί μία από τις κύριες πύλες εισόδου προς την Ευρώπη, μαζί με την Ιταλία και την Ισπανία στην περιοχή της Μεσογείου. Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες φτάνουν στην Ελλάδα τόσο μέσω των χερσαίων συνόρων της με την Τουρκία στο Βορρά (Έβρος) όσο και κυρίως μέσω των Ελληνοτουρκικών θαλασσίων συνόρων στο Αιγαίο. Το 2015 ένα εκατομμύριο περίπου πρόσφυγες και μετανάστες έφτασαν στην Ελλάδα στην πλειοψηφία τους, θεωρώντας την ως τον πρώτο σταθμό στην Ευρώπη και ως μια χώρα μεταβατική στο ταξίδι τους προς τον τελικό τους προορισμό στις κεντρικές και βορειότερες ευρωπαϊκές χώρες.
Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας για τη μετανάστευση είχε σημαντικές συνέπειες στην διαχείριση προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα. Από τον Μάρτιο του 2016, όταν και τέθηκε σε ισχύ η συμφωνία, η συντριπτική πλειοψηφία των μεταναστών και των προσφύγων που έφτασαν στην Ελλάδα περιορίστηκε στα νησιά, συχνά στα λεγόμενα “χοτσποτς” και σε δομές όπου προορίζονταν για ολιγοήμερη διαμονή και όχι μακρόχρονη φιλοξενία.
Μόνο οι μετανάστες που θεωρούνται «ευάλωτοι» όπως ασυνόδευτοι ανήλικοι, άτομα με αναπηρίες ή σοβαρά προβλήματα υγείας, υπερήλικες, έγκυες γυναίκες και θύματα εμπορίας ανθρώπων, βασανιστηρίων ή άλλων μορφών βίας ή κακομεταχείρισης, υποθέσεις “Δουβλίνου” καθώς και εκείνοι των οποίων οι αιτήσεις ασύλου κρίνονται καταρχήν «παραδεκτές» μετά από σχετικές συνεντεύξεις, εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, έτσι ώστε να μπορούν να μεταφερθούν στην ενδοχώρα όπου έχουν πρόσβαση σε κρίσιμες υπηρεσίες με βάση τις ειδικές ανάγκες τους.
Προκλήσεις
Ωστόσο, λόγω του αυξημένου αριθμού των αφίξεων και των κενών στις υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης στα νησιά, υπάρχουν σημαντικές καθυστερήσεις στη διαδικασία διαπίστωσης ευαλωτότητας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, συχνά τα αιτήματα ασύλου των ενδιαφερομένων να εξετάζονται χωρίς να αξιολογείται κατάλληλα και να εντοπίζεται η ευλωτότητά τους.
Οι αφίξεις κατά τους πρώτους εννιά μήνες του 2018 ήταν 17% υψηλότερες σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα το 2017. Επί του παρόντος, 19.251 πρόσφυγες και μετανάστες παραμένουν στα νησιά του Αιγαίου – κυρίως σε 5 νησιά (Λέσβος, Χίος, Κως, Σάμος και Λέρος). Η Λέσβος συνεχίζει να επωμίζεται τον μεγαλύτερο αριθμό αφίξεων, έχοντας λάβει το 52% περίπου των συνολικών αφίξεων μέσω θαλάσσης το 2018. Ο αριθμός αυτός είναι σημαντικός και εξακολουθεί να ασκεί πίεση στο ήδη επιβαρυμένο ελληνικό σύστημα υποδοχής και ασύλου. Υπερπληθυσμός, ελλιπείς και ανεπαρκείς συνθήκες διαβίωσης, έλλειψη προστασίας και ασφάλειας είναι μόνο μερικά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες που βρίσκονται στα νησιά.
Οι ελληνικές αρχές καταβάλουν προσπάθειες να αυξήσουν τις δυνατότητες στέγασης στην ενδοχώρα και μετέφεραν περισσότερα άτομα. Ωστόσο, ο αριθμός των αφίξεων εξακολουθεί να υπερβαίνει εκείνο των ατόμων που μεταφέρονται στην ηπειρωτική χώρα. Συνεπώς, απαιτούνται επείγουσες ενέργειες για την άμβλυνση του υπερπληθυσμού και τη βελτίωση των συνθηκών στα νησιά.