Η μελέτη πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Ανοίγοντας την Πρόσβαση στην Υγεία και το Φάρμακο για όλους» μέσω του προγράμματος Active citizens fund, με φορέα υλοποίησης τους Γιατρούς του Κόσμου Ελλάδος και εταίρους το GIVMED και το The Press Project (TPP). Η παρούσα έρευνα δεδομένων εντάσσεται στην δράση εποπτείας του παρόντος συστήματος υγείας – φαρμάκου και εκπονήθηκε σε συνεργασία του Αλέκου Αναστασίου από τους Γιατρούς του Κόσμου και Αλέξανδρου Γαστεράτου από το The Press Project. Επιμέλεια έκδοσης Αναστάσιος Υφαντής & Θοδωρής Βερονίκης.
Το ελληνικό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης συνδυάζει τη παροχή υπηρεσιών από τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Τα στοιχεία που αποτελούν το σύστημα υγείας αφορούν τη συνύπαρξη ενός εθνικού συστήματος υγείας, με κυρίαρχες τις ενδονοσοκομειακές υπηρεσίες, της υποχρεωτικής κοινωνικής ασφάλισης και ενός μεγάλου κομματιού του ιδιωτικού τομέα. Κεντρικός πάροχος από πλευρά δημοσίου είναι το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) το οποίο και παρέχει υπηρεσίες πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας φροντίδας και χρηματοδοτείται από τον κεντρικό κρατικό προϋπολογισμό. Μέρος αυτού χρηματοδοτείται από τις ασφαλιστικές εισφορές και ένα άλλο μέρος του από άμεσους ή έμμεσους φόρους. Ο υπεύθυνος και ρυθμιστής του τομέα υγείας στην Ελλάδα, είτε αφορά υπηρεσίες του δημοσίου είτε του ιδιωτικού τομέα είναι το υπουργείο Υγείας.
Το ΕΣΥ δημιουργήθηκε με τον νόμο 1397/83, προκειμένου να ενωθούν όλες οι υπηρεσίες υγείας κάτω από μια σκέπη. Η μεταρρύθμιση αυτή είχε ως στόχο την παροχή δωρεάν πρωτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων υπηρεσιών υγείας, σε όσους πολίτες διαμένουν στην Ελλάδα. Αν και δημιουργήθηκε για την επίλυση συγκεκριμένων ζητημάτων αλλά και την ενοποίηση των υπηρεσιών υγείας κάτω από μία σκέπη, στην πορεία εξέλιξης του βρέθηκε αντιμέτωπο με σημαντικές προκλήσεις όπως η υποχρηματοδότηση, ο κατακερματισμός των υπηρεσιών, η γραφειοκρατία και η υποστελέχωση, δημιουργώντας τόσο εμπόδια προσβασιμότητας όσο και εύρυθμης λειτουργίας.
Εθνικός Οργανισμός Παροχής Υπηρεσιών Υγείας
Κομβικό σημείο μεταρρύθμισης αποτελεί το 2011, όταν και ιδρύθηκε ο Εθνικός Οργανισμός Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΥΥ). Με την ίδρυση του ΕΟΠΥΥ, ενοποιήθηκαν όλες εκείνες οι δομές και υπηρεσίες των ασφαλιστικών ταμείων που αφορούσαν στην υγεία, ενώ παράλληλα το σύστημα παροχής υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης υποστηρίζεται πλέον από έναν ενοποιημένο κανονισμό. Ο ΕΟΠΥΥ είναι δημόσιος εταιρικός φορέας ο οποίος και λειτουργεί ως ο μοναδικός αγοραστής των υπηρεσιών υγειονομική περίθαλψης για το μεγαλύτερο μέρος των ασφαλισμένων πολιτών της χώρας αλλά και των προστατευόμενων μελών των οικογενειών τους.
Από το 2016, με ειδική ρύθμιση, καλύπτεται και το ανασφάλιστο τμήμα του πληθυσμού. Ειδικότερα, ο νόμος 4368 του 2016 ο οποίος συμπληρώνεται από την Κοινή Υπουργική Απόφαση Α3(γ)/ΓΠ/οικ.25132/4-4-2016, προβλέπει το δικαίωμα ελεύθερης πρόσβασης σε όλες τις δημόσιες δομές υγείας για την παροχή νοσηλευτικής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης σε ανασφάλιστους και σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Η αλλαγή που επέφερε ο συγκεκριμένος νόμος αφορά σε εξίσωση των δικαιωμάτων ασφαλισμένων, ανασφάλιστων αλλά και πρώην κατόχων Ατομικού Βιβλιαρίου Οικονομικά Αδυνάμου ή Ανασφάλιστου ως προς την πρόσβαση στο δημόσιο σύστημα υγείας.
Τοπικές Μονάδες Υγείας
Επίσης σημαντική πρωτοβουλία ήταν η θεσμοθέτηση των Τοπικών Μονάδων Υγείας (ΤΟΜΥ). Οι ΤΟΜΥ είναι ουσιαστικά Μονάδες Παροχής Υπηρεσιών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, οι οποίες και στελεχώνονται από μια ολιγομελή διεπιστημονική ομάδα υγείας. Ο πληθυσμός ευθύνης τους απαριθμείται σε 10.000-12.000 άτομα. Οι ΤΟΜΥ είναι διεπιστημονικές μονάδες, με την έννοια ότι δεν παρέχουν μόνο ιατρικής φύσεως υπηρεσίες αλλά ολοκληρωμένη εποπτεία που αφορά ακόμα και το βιοψυχοκοινωνικό πλαίσιο αλλά και τον οικογενειακό προγραμματισμό. Πάραυτα, στη πράξη, οι ΤΟΜΥ εκτός της πρώτης περιόδου λειτουργίας τους, λειτουργούν όπως και τα προγενέστερα Κέντρα Υγείας λόγω των περιορισμένων πόρων και χωρίς πληρη ανάπτυξη των υπηρεσιών τους. Σε πολλές περιοχές της ελληνικής περιφέρειας αυτές οι δομές υγείας υπολειτουργούν λόγω έλλειψης προσωπικού ή και εξοπλισμού.
Πέραν της διάρθρωσης και των υπηρεσιών, σημαντικό στοιχείο, που διαδραματίζει σημαίνοντα ρόλο είναι η χρηματοδότηση του συστήματος από τον κρατικό προϋπολογισμό. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγάλη μείωση των κονδυλίων που προωθούνται στην υγεία, με τα συνολικά ποσά να κυμαίνονται κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008, αλλά και τα συνεχή προγράμματα δημοσιονομικών προσαρμογών που ακολούθησαν επηρέασαν αναμφίβολα και τον τομέα της υγείας στην Ελλάδα. Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης πολιτικής μπορούν να εντοπιστούν στην εκτίναξη των ιδιωτικών δαπανών, στις ανισορροπίες στην πρόσβαση στο σύστημα Υγείας, στις μειώσεις σε προσωπικό και υλικοτεχνικό εξοπλισμό, ενώ κατά την περίοδο 2012-2015, ολόκληρες νοσοκομειακές πτέρυγες έκλεισαν, ενώ άλλες αποστερήθηκαν συγκεκριμένων κλινικών, οι οποίες μεταφέρθηκαν σε άλλα νοσοκομεία
Active citizens fund
Το πρόγραμμα Active citizens fund, ύψους € 12εκ, χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021, γνωστού ως EEA Grants. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τη διαχείριση της επιχορήγησης του προγράμματος Active citizens fund για την Ελλάδα έχουν αναλάβει από κοινού το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow.